مدرسه با زنگ داستان، نقطه عطف کتابخوانی است

کتاب، پایه‌گذار تمدن و فرهنگ است و جامعه‌ای که کودکانش را به مطالعه عادت دهد، آینده‌ای روشن‌تر خواهد داشت. اما چگونه می‌توان در دنیای پرهیاهوی امروز، کتاب را به اولویت فرهنگی تبدیل کرد؟
حسین قربانزاده خیاوی نویسنده کودک و نوجوان و مربی داستان‌نویسی مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در گفتگویی با سایت مرکز توسعه سواد خواندن با بیان این مطلب گفت:”
تعیین زنگ داستان در مدارس، حضور نویسندگان در کلاس‌های درس و ترویج مطالعه از سنین کودکی، راهی مؤثر برای گسترش فرهنگ کتابخوانی است. کتاب و کتابخوانی همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و شکوفایی جوامع شناخته شده است. از گذشته تاکنون، تمدن‌ها با کتاب زنده مانده‌اند و فرهنگ‌ها با مطالعه غنا یافته‌اند. در دنیای مدرن، با وجود گسترش فناوری و فضای مجازی، هنوز هم کتاب در صدر ابزارهای فرهنگی قرار دارد و کمتر کسی می‌تواند اهمیت آن را زیر سؤال ببرد.”
قربانزاده که تاکنون داستان‌ها، رمان‌ها و قصه‌های متعددی برای کودکان و نوجوانان نوشته و آثارش جوایز مختلفی را به خود اختصاص داده در ادامه افزود:”
یک جامعه زمانی به رفاه و آرامش واقعی دست پیدا می‌کند که فرهنگ آن غنی باشد و فرهنگ بدون کتاب نمی‌تواند به پویایی برسد. از همین رو، توجه به کتابخوانی باید از سنین کودکی آغاز شود. بهترین زمان برای نهادینه کردن این عادت، دوران دبستان است؛ چراکه کودکان در این دوره مستعد یادگیری و پذیرش عادات جدید هستند. اگر در این سنین مطالعه برای آن‌ها به یک فعالیت لذت‌بخش تبدیل شود، در بزرگسالی دیگر نیازی به صرف هزینه‌های هنگفت برای اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی نخواهد بود.”
این برگزیده جشنواره‌ها و مسابقات مختلف داستان‌نویسی که تا امروز جوایزی همچون امیرحسین فردی، کتاب مهر، کتاب سال سلام و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص داده سپس تاکید کرد:”
یکی از راهکارهای مهم برای گسترش کتابخوانی در بین کودکان و نوجوانان، تعیین «زنگ داستان» در مدارس است. خواندن داستان و رمان در کلاس‌های درس، نه‌تنها مهارت‌های زبانی و فکری دانش‌آموزان را تقویت می‌کند، بلکه آن‌ها را به مطالعه علاقه‌مند می‌سازد. با اجرای این طرح، کودکان از همان ابتدا با دنیای کتاب انس می‌گیرند و لذت مطالعه در ذهنشان ماندگار می‌شود.
آموزش و پرورش می‌تواند نقش مهمی در اجرای این ایده داشته باشد. حضور نویسندگان در مدارس و برگزاری نشست‌های داستان‌خوانی، معرفی کتاب‌های مناسب در کتب درسی و ایجاد برنامه‌های تشویقی همچون مسابقات کتابخوانی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند کودکان را به سمت مطالعه سوق دهد. علاوه بر این، رسانه‌ها نیز باید در این مسیر همگام شوند. ساخت فیلم، انیمیشن و نمایش‌های عروسکی بر اساس کتاب‌های جذاب، راهی مؤثر برای جلب توجه کودکان و نوجوانان به مطالعه خواهد بود.”
قربانزاده در ادامه به نقش خانواده‌ها،  مدارس و سایر اقشار جامعه اشاره کرد و یادآور شد:”
در نهایت، برای احیای فرهنگ مطالعه، همکاری همه‌جانبه میان خانواده‌ها، مدارس، نویسندگان و رسانه‌ها ضروری است. اگر جامعه‌ای بخواهد آینده‌ای روشن‌تر و پویاتر داشته باشد، باید از امروز برای نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی در نسل‌های جدید تلاش کند. زنگ داستان می‌تواند آغازگر این مسیر باشد؛ مسیری که در نهایت به ساخت جامعه‌ای آگاه، فرهنگی و سرشار از آرامش منتهی خواهد شد.”

«وب‌سایت» مرکز توسعه سواد خواندن
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «ایتا»
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «تلگرام»

تفکر تحلیلی در دانش‌آموزان، مهم و نقش‌آفرین است

روش‌های جدید از درون کارگاه‌های توسعه سواد خواندن به مدارس می‌رود

معلمان نقش کلیدی در انتقال و تبادل اطلاعات دارند و برگزاری کارگاه توسعه سواد خواندن به معلمان کمک می‌کند تا تکنیک‌ها و روش‌های جدید را فرا بگیرند و به طور مؤثرتری مهارت‌های زبانی را به دانش‌آموزان آموزش دهند.

عباس استاد هاشم، معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش منطقه ۵ شهر تهران در بازدید از آخرین روز برپایی کارگاه توسعه سواد خواندن با شعار «قصه در مدرسه» ویژه آموزگاران پایه‌های اول تا ششم ابتدایی شهر تهران، با بیان این مطلب که معلمان نقش کلیدی در انتقال و تبادل اطلاعات دارند و برگزاری کارگاه توسعه سواد خواندن به معلمان کمک می‌کند تا تکنیک‌ها و روش‌های جدید را فرا بگیرند گفت: برگزاری چنین کارگاه‌هایی برای معلمان بسیار ضروری است، زیرا دانش‌آموزانی که با معلمان ماهر در این زمینه‌ها تعامل دارند، معمولاً پیشرفت بیشتری در مهارت‌های زبانی از خود نشان می‌دهند.

وی که با سایت مرکز تخصصی توسعه سواد خواندن با شعار «قصه در مدرسه» گفت‌وگو می‌کرد در خصوص برنامه‌های معاونت آموزش ابتدایی منطقه ۵ در زمینه برگزاری چنین دوره‌ها و کارگاه‌هایی گفت:  ابتدا از مدیریت محترم دبستان سعادت سرکار خانم قدوسی و همکاران بزرگوار آن‌ها برای میزبانی کارگاه توسعه سواد خواندن با شعار «قصه در مدرسه» تشکر می‌کنم. اما باید عرض کنم یکی از برنامه‌های ما افزایش تعداد کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای معلمان است. این برنامه‌ها می‌تواند شامل نشست‌های آموزشی، وبینارها و دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت باشد. همچنین، ایجاد فضای همکاری و تبادل تجربه میان معلمان از طریق شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های یادگیری، اهداف ما را تسهیل می‌کند.

این مقام مسئول در آموزش و پرورش منطقه ۵ تهران در ادامه افزود: برای اینکه والدین به اهمیت مهارت‌های خواندن، نوشتن، شنیدن و صحبت کردن در فرزندان خود بیشتر توجه کنند، باید برنامه‌هایی نظیر کارگاه‌های آموزشی برای والدین برگزار شود. آگاهی بخشی به والدین در مورد تکنیک‌های آموزش در خانه و نقش آن‌ها در حمایت از یادگیری فرزندان می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

وی در خصوص برنامه‌های حمایتی برای مدیران مدارس هم یادآور شد: برگزاری جلسات آشنایی و کارگاه‌های آموزشی برای مدیران مدارس درباره بسته‌های بهبود مهارت خواندن می‌تواند مؤثر باشد. ایجاد سیستم‌های تشویقی برای مدیرانی که در این زمینه فعال هستند و فراهم کردن منابع آموزشی نیز از دیگر روش‌های تشویق است. برگزاری وبینارها نیز می‌تواند یک راهکار مؤثر برای پوشش دادن به تعداد بیشتری از معلمان باشد. این نوع آموزش‌ها به دلیل دسترسی راحت‌تر و انعطاف‌پذیری در زمان می‌تواند، در افزایش آگاهی و مهارت معلمان کمک شایانی محسوب شود.

استاد هاشم همچنین به نقش مهم  قصه‌گویی و قصه‌نویسی در این جریان اشاره کرد و افزود: قصه‌گویی و قصه‌نویسی می‌تواند به توسعه مهارت‌های اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان کمک کند و ارزش‌های اخلاقی را ترویج دهد. این فعالیت‌ها همچنین به تقویت درک مطلب و خلاقیت در دانش‌آموزان کمک می‌کند.

معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش منطقه ۵ شهر تهران در پایان تأکید کرد: ما برنامه‌هایی برای ترویج فرهنگ قصه‌گویی و قصه‌نویسی داریم که شامل برگزاری جشنواره‌های قصه‌گویی در مدارس و مسابقات نوشتن قصه برای دانش‌آموزان می‌شود. این برنامه‌ها می‌توانند به ترغیب دانش‌آموزان و والدین جهت مشارکت در این فعالیت‌ها و توجه به مهارت خواندن و نوشتن کمک کنند.

شایان توجه است این دوره کارگاهی ویژه آموزگاران پایه‌های اول تا ششم ابتدایی شهر تهران با برنامه‌ریزی، هماهنگی و همراهی معاونت آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران از ۱۵ تا ۱۹ دی ماه ۱۴۰۳ به میزبانی مدیریت و همکاران دبستان سعادت در منطقه ۵ تهران برگزار شد. مرکز توسعه سواد خواندن با شعار «قصه در مدرسه» اجرای این فعالیت آموزشی و کارگاهی را بر عهده داشت.

«وب‌سایت» مرکز توسعه سواد خواندن
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «ایتا»
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «تلگرام»

کتاب کودک یعنی؛قصه قابل فهم و تصویر گویا

عامل اصلی پرورش مهارت خواندن، نوشتن و تقویت مهارت‌های زبانی مانند سخن گفتن، مطالعه کردن به خصوص مطالعه قصه‌هایی است که مناسب سن و مورد علاقه بچه‌ها باشد و از آنجایی که کودکان به دلایل شرایط سنی، تمایل بیشتری به قصه، افسانه و خیال پردازی دارند، می‌توان با تشویق به خواندن این کتاب‌ها، این مهارت‌ها را در آن‌ها  تقویت کرد.

طاهره خردور، نویسنده کتاب «بادکنک فیلی و قصه‌های دیگر» از انتشارات قصه و داستان با بیان این مطلب درباره این نکته که خواندن یکی از اساسی‌ترین توانایی‌های اکتسابی در دانش‌آموزان به شمار می‌رود گفت: ‌کتاب‌های قصه و داستانی که با دقت و تنوع خاص نوشته می‌شود،  قطعا توانایی‌هایی را که به آن‌ها اشاره کردم را افزایش می‌دهد و به تدریج که مهارت خواندن و مهارت زبانی تقویت شود، بچه‌ها به مهارت‌های نوشتاری هم دست پیدا می‌کنند. چرا که لازمه مهارت‌های نوشتاری، داشتن دایره لغات و واژگان بالا است که کودک از طریق خواندن آن را به دست می‌آورد.

این نویسنده کتاب‌های کودکان در ادامه افزود:  به این ترتیب است که او می‌تواند جمله‌های کوتاه را به خوبی در کنار هم قرار دهد و از کنار هم قرار دادن چند جمله، یک متن کوتاه، ساده و روان بنویسد. این اتفاق زمانی بهتر روی می‌دهد که کودک با قصه‌های قابل فهم و قابل درک از نظر خودش در ارتباط باشد. اینجاست که نقش والدین در انتخاب کتاب قصه بسیار مهم و مؤثر است. چون قصه خوب  با  داشتن یک پایان خوب، امید را در کودکان افزایش می‌دهد و  کودکان به این باور می‌رسند که من هم می‌توانم و لذا در جمله سازی، نوشتن متن کوتاه و حتی نوشتن قصه‌های ریز و کوچولو، تلاش می‌کند. پس  مطالعه کردن را باید والدین به طور کامل جدی بگیرند.

خردور که از نویسندگان فعال در نشریات حوزه کودک و نوجوان است در ادامه می‌افزاید: من به تجربه به این نکته رسیده‌ام والدینی که در خانه اهل مطالعه هستند، اغلب دارای فرزندانی هستند که کتاب می‌خوانند و این مهارت‌هایی که به آن‌ها اشاره کردم لازم و ملزوم یکدیگر هستند. وقتی در کلاس‌های پیش دبستانی برای کودکان قصه ‌های کوتاه و شیرین را می‌خواندم، به تجربه دریافتم که  این قصه‌ها  در ذهن کودک جمع می‌شد  و آن‌ها مجدد به راحتی قصه را برای دیگران تعریف می‌کردند و حتی چیزی هم  به قصه اضافه می‌کردند که نشان می‌‌داد کودک درک خوبی از قصه دارد و دایره لغت او هم بالاست. به همین خاطر او به قصه چیزی را هم اضافه می‌کرد که به نظر من، این نکته یکی از آن اهدافی است که ما از قصه نوشتن داشته و به آن رسیده‌ایم.

این نویسنده مجموعه کتاب‌های قصه برای کودکان همچنین معتقد است در وهله اول ابتدا باید کتاب مناسب سن کودک انتخاب شود. یعنی گاهی اوقات کتابی را که ما انتخاب می‌کنیم از نگاه خودمان خیلی خوب و جذاب است، اما از نگاه کودک این طور نیست. پس باید اجازه بدهیم که کودک خودش کتاب  مورد علاقه‌اش را انتخاب کند و تشویق به خواندن کتاب مورد علاقه‌اش می‌شود.

مورد دیگر این است که نویسنده  هم نقش دارد. یعنی نویسنده چه قصه‌ای را خلق  می‌کند یا به عبارتی جوری  قصه را بنویسد که کودک بتواند آن را درک کند  و پیام  قصه را به راحتی بگیرد.  پس خلق قصه‌ای که با زندگی کودک در ارتباط است و یا تجربه‌ای از آن قصه در زندگی خود داشته باشد نیز اهمیت دارد.

وی سپس به نکته دیگری در زمینه چگونگی مطالعه قصه‌ها توسط کودک که با درک مطلب همراه باشد پرداخت و گفت: کوتاه بودن قصه یعنی  وقتی می‌گوییم مناسب سن کودک باشد، منظور این است که از حوصله  کودک خارج نشود. چرا که کودک تا ده دقیقه حوصله گوش دادن دارد، آن هم به شرطی که مورد علاقه اش باشد؛ مثل شیرین بودن و جذاب بودن و لذت بردن از قصه و…  و واژه‌های  قصه باید ساده باشد.  بنابر این اینجاست که می‌توان گفت قصه در خور درک و فهم کودک است. در چنین حالتی کودک تا پایان قصه شما را همراهی می‌کند و آن را می‌خواند.

این نویسنده حوزه کودکان در ادامه به اهمیت تصویر در قصه‌ها اشاره کرد و گفت: تصویر به اندازه محتوا اهمیت دارد. لذا تصویرها باید گویا، زیبا و رنگی باشد و گاهی اوقات حتی لازم  است که نویسنده به جای پر گویی کردن به تصویر گر اجازه بدهد که با تصویرگری زیبای خودش، جاهایی از قصه را به او واگذار کند. در نتیجه از حجم داستان کم و حوصله مخاطب سر نمی‌رود.  چرا که کودک در حین خواندن و به موازات خواندن، دنبال تصویر و نقاشی‌های قصه هم  می‌رود و حس بهتر  و درک بهتر از قصه پیدا می‌کند. فراموش نکنیم که قطع و اندازه کتاب هم برای بچه‌ها مهم است. او باید به راحتی بتواند کتاب را در دست گرفته و آن را ورق بزند. تصویر روی جلد و سادگی تصاویر هم برای بچه‌ها خیلی اهمیت دارد. در تصاویر مرتبط با کودکان نباید هیچ عنصر اضافی در تصویر باشد. قطع کتاب نیز حائز اهمیت است. زیرا او باید  به راحتی آن را در دست بگیرد و به راحتی بتواند ورق بزند.  مورد دیگر تصویر روی جلد هم اهمیت دارد. سادگی تصاویر و عدم شلوغی و موضوع واحد  و هم چنین حذف اضافات تصویر مانند ریز نقش‌ها می تواند از ویژگی خوب روی جلد باشد.

«وب‌سایت» مرکز توسعه سواد خواندن
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «ایتا»
کانال مرکز توسعه سواد خواندن در پیام‌رسان «تلگرام»

برپایی کارگاه سواد خواندن ویژه آموزگاران پایه‌های مختلف شهر تهران در دبستان سعادت منطقه ۵

ثمره شنیدن قصه، پرورش روحیه پرسشگری است